کد مطلب:50508 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:205
«هم عیش العلم و موت الجهل. یخبركم حلمهم عن علمهم و ظاهرهم عن باطنهم و صمتهم عن حكم منطقهم. لا یخالفون الحق و لا یختلفون فیه. و هم دعائم الاسلام و ولائج الاعتصام. بهم عاد الحق الی نصابه و انزاح الباطل عن مقامه و انقطع لسانه عن منبته. عقلوا الدین عقل وعایه و رعایه، لا عقل سماع و روایه. فان رواه العلم كثیر و رعاته قلیل.»[1] . آنان دانش را زنده كننده اند و نادانی را میراننده، بردباری شان شما را از دانش آنان خبر دهد و برون آنان از نهان و خاموش بودنشان از حكمت بیان. نه با حق ستیزند و نه در آن خلاف دارند، ستونهای دینند و پناهگاهها- كه مردمان را- نگاه می دارند. حق به آنان به جای خود بازگردید و باطل از آنجا كه بود رانده شد و زبانش از بن برید. دین را چنان كه باید دانستند و فراگرفتند و به كار بستند، نه كه تنها آن را شنفتند و به دیگران گفتند كه راویان دانش بسیارند، لیكن پاسداران آن اندك به شمار. [صفحه 242] فهم درست دین كه در اندیشه و راه و رسم آنان جلوه دارد، این گونه است و تربیتی كه بدان خوانده اند، تربیتی است مبتنی بر مدارا و ملایمت. از پیشوای حكیمان، علی (ع) چنین روایت شده است: «علیك بالرفق، فانه مفتاح الصواب و سجیه اولی الالباب.»[2] . بر تو باد به ملایمت، زیرا كه آن كلید درستی و از مختصات خردمندان است. نظام تربیتی زمانی سامان درست می یابد و می تواند مردمان را به خیر رهنمون گردد كه اصل تسهیل و تیسیر و مدارا و ملایمت در راس آن قرار گیرد و از تنگ نظری و سخت دلی و خشونتگرایی بشدت پرهیز شود. امام علی (ع) در این باره فرموده است: «راس السیاسه الرفق.»[3] . راس و سر سیاست (تربیت) مدارا و ملایمت است. هیچ چیز مانند مدارا و نرمی در تربیت راهگشا نیست و زمینه ی ارتباط صحیح تربیتی و تحول به سوی خیر و كمال را فراهم نمی نماید، به بیان امیرمومنان (ع): «كم من صعب تسهل بالرفق.»[4] . بسا سختی كه به سبب مدارا و نرمی آسان گردد. «الرفق ییسر الصعاب و یسهل شدید الاسباب.»[5] . مدارا و ملایمت دشواریها را آسان می سازد و سببهای سخت را سهل می نماید. با چنین نگرشی است كه امام علی (ع) پیوسته كارگزارانش را به مدارا و نرمی با مردم سفارش كرده، چنانكه آن حضرت در عهدنامه ی محمد بن ابی بكر- چون او را به استانداری مصر می فرستاد- به وی فرموده است: «فاخفض لهم جناحك و الن لهم جانبك و ابسط لهم وجهك.»[6] . با مردمان فروتن باش و نرمخو و هموار و گشاده رو. راه هدایت راهی نیست كه با سختگیری و خشونت تعریف شود و در فرهنگ هدایتی درشتی و قساوت هیچ جایی ندارد. امیرمومنان (ع) در سفارشی به عبدالله بن عباس هنگامی كه او را در بصره به جای خود گمارد، چنین فرموده است: [صفحه 243] «سع الناس بوجهك و مجلسك و حكمك و ایاك و الغضب فانه طیره من الشیطان. و اعلم ان ما قربك من الله یباعدك من النار و ما باعدك من الله یقربك من النار.»[7] . با مردم گشاده رو باش آن گاه كه آنان را ببینی، یا درباره ی آنان حكمی دهی، یا در مجلس ایشان نشینی از خشم بپرهیز كه نشانه ی سبكی سر است و شیطان آن را راهبر است. و بدان آنچه تو را به خدا نزدیك كند از آتش دور سازد و آنچه تو را از خدا دور سازد به آتشت دراندازد. همچنین آن حضرت در نامه ای به حارث همدانی نوشته است: «و اكظم الغیظ و تجاوز عند المقدره و احلم عند الغضب و اصفح مع الدوله، تكن لك العاقبه.»[8] . خشم خود را فروخور و به وقت توانایی درگذر. و گاه خشم در بردباری بكوش و به هنگام قدرت- از گناه- چشم پوش تا عاقبت تو را باشد. آنچه موجب سلامت و بركت در مناسبات و روابط تربیتی است، مدارا و نرمی است، چنانكه امیرمومنان علی (ع) وقتی قیس بن سعد بن عباده ی انصاری را به امارت مصر گمارد، بدو یادآور شد: «و ارفق بالخاصه و العامه، فان الرفق یمن.»[9] . با خواص خود و عوام مردم به مدارا رفتار كن كه مدارا كردن و ملایمت ورزیدن خجسته است. نشاط لازم برای تربیت آدمی در پرتو این خجستگی كه ثمره ی تسهیل و تیسیر در تربیت است فراهم می شود.
انسان حكیم، بر اساس حكمت تربیت می كند و چنین تربیتی از خشونت و قساوت به دور است. امیرمومنان علی (ع) در توصیف بهترین مربیان الهی- خاندان نبوی - فرموده است:
صفحه 242، 243.